قل الله ثم ذرهم

. . . فُضیل بن عیاض، زاهد و اصلا اهل مرو است و بعضى گویند در سمرقند تولّد یافته و در ابی‌وَرد نشو و نما کرده و در مکه از دنیا رفته و او در اوائلِ امر، قُطّاع‌‌الطّریق یعنى دزد و راهزن بوده و در خلال این امر، گوشه‌ی خاطرش به جمال‏ زنى تعلّق پیدا کرد و شبى بر بالاى دیوارى آمد تا خود را به منزل معشوقه افکند؛ ناگاه آواز قائلى را شنید که این آیه را قرائت مى‏کرد:

«أَ لَمْ یأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکرِ الله وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِ‏»

[آیا مؤمنان را وقت آن نرسیده است که دلهایشان در برابر یاد خدا و آن سخن حق که نازل شده است، خاشع شود؟]

همان لحظه، هُمای سعادت و توفیق، در رسید و گریبان فضیل را گرفته از راه کج‌‌اش به جادّه‌ی مستقیمِ هدایت کشیده و نوش داروى عنایتِ ازلى، سمّ و زهر ضلالت و جهالت را از جان و تنش بیرون نمود؛ فضیل با خود گفت: آرى هنگام آن رسیده که آهنِ دل‌‌ها از آتشِ توبه چون موم، نرم گردد؛

همان دم توبه کرده و سر در بیابان نهاد و پس از طى مسافتی به رباطى رسید، خواست تا لحظه‏اى استراحت نماید؛ کاروانى در آنجا بار افکنده بودند، نیمه شب برخاسته با یکدیگر گفتند برخیزید تا کوچ کنیم. یکى از کاروانیان گفت: توقف نمائید تا روز شود که فُضیل در راه است.

فضیل را از شنیدن این سخن، دل به هم برآمد و گفت: اى جوانمردان! فضیل از کردار خود توبه کرده و اکنون در نزد شماست؛ با خیال راحت راه خود را در پیش گیرید؛ و فضیل را عادت این بود که مالِ هر کس را ببُردى نام و نَسَب او را مى‏نوشت، هنگامى‏که تائب شد درصدد آن برآمد که صاحبان اموال را پیدا کرده از آنها طلب عفو و بخشش نماید و چنین کرد و تمام صاحبانِ اموال –به‌جز فردی یهودى که فضیل از او مال فراوان برده بود در نواحى شام- از او راضى شدند.

 فضیل براى کسب خشنودى از یهودى به طرفِ شام رهسپار شد و یهودى را یافت و صورت توبه خود را براى او بیان کرد و از او حلّیت طلبید. یهودى گفت: من سوگند یاد کرده‏ام تا زر نستانم راضى نشوم و چون تو را مالى نیست باید به خانه من درآئى و در زیرِ بساط من نقود، زیاد است آنچه از من در ذمّه‌ی تو است از آن زر برداشته به من دهى تا من در سوگند خود حانث (شکننده‌‌ قسم) نباشم و مرادِ تو هم حاصل شده باشد.

 فضیل به خانه یهودى رفته و از همانجا که نشان داده بود، زر برداشته به یهودى داد. یهودى چون آن حال را مشاهده نمود؛ جحود او به اقرار مبدّل گشته و گفت: کلمه‌ی توحید بر من عرضه نمای که من صفت امت محمّد(ص) در تورات خوانده‏ام که هر که از ایشان به صدقِ دل، توبه نماید، خداوند عزّوجلّ براى او خاک را زر گردانَد و در زیر بساطِ من به‌جز خاک نبود؛ خواستم تا تو را امتحان نمایم و چون خداوندِ قدیر، خاک را براى تو زر گردانید مرا حقیقت آن معلوم گشت. بعد از این کیفیت، انکار، محضِ کفر و شقاوت است[1].